فکر مؤلف ایرانی با ادبیات نوین اروپا فاصله ای معنادار دارد - وبلاگ جعبه گیگابایتی

به گزارش وبلاگ جعبه گیگابایتی، سرویس ادبیات خبرنگاران: ادبیات مدرن ایران در دهه های نخستین شاهد پیدایش و شکوفایی نویسندگانی بود که آثار قابل توجهی در ژانرهای عاشقانه، وهم آلود و حتی وحشت خلق کردند. آن گاه که امید می رفت تجربیات نویسندگان نسل اول داستان نویسی به آینده ای خوب ختم گردد، این مسیر رفته رفته به سمت ادبیات فردگرا پیش رفت و هرچه بیشتر از ژانرهای پرفروش جهانی فاصله گرفت.

در سال های گذشته بعضی از نویسندگان جوان به سمت نگارش داستان هایی در ژانرهای فانتزی، علمی تخیلی، گمانه زن، آرمان شهر و پادآرمان شهر رفتند. این درحالی است که به گواهی اغلب منتقدان، آثار پیروز ارائه شده در این حوزه انگشت شمار هستند.

در دومین گفت وگو از این پرونده، از محمد صابری درباره پیشنیه ادبیات مدرن ایران در انواع ژانرهای ادبی، آثار ژانری پیروز و دلایل کم اقبالی نویسندگان داخلی در خلق داستان هایی در ژانرهایی همانند علمی تخیلی، معمایی و جنایی پرسیدیم.

صابری نویسنده، شاعر و منتقد ادبی است که آثاری همانند با زبانی به خط تنهایی، رمان های تابستان خیس و مثلث عشق و مجموعه های غزل گلوبند و زخم های کاغذی را در پرونده کاری خود دارد.

با توجه به پیشینیه داستان مدرن ایران چه ژانرهایی در ادبیات داستانی ایران وجود داشته است؟

داستان مدرن و یا رمان نو آن گونه که آلن روب گریه از پایه گذاران و پدیدآورندگان نامی این گونه ادبی در ادبیات فرانسه و یا حتی جهان می گوید پارامترهایی دارد که به سختی می توان همه آنها را در ادبیات مدرن ایرانی دید. چشم چرانی، به زبان درآمدن اشیا و مکان، زاویه دید محدود و جریان سیال فکر و دست آخر به صحبت در آمدن مخاطب در حین قصه مؤلفه هایی است که هر تعریف و بازگویی و تطبیق هر کدامشان مثنوی هفتاد من کاغذ است اما اگر بخواهم به ایجاز و اختصار این تحلیل و تطبیق را با ادبیات یک صد سال اخیر ایران موازنه سازی کنم به دو نام برجسته باید اشاره نمود. یکی بوف کور راهنمایی در نیمه اول و سلوک دولت آبادی در نیمه دوم این یکصد سال و پس از این تعداد انگشت شماری را می توان برشمرد که مدرنیته ایرانی در این باب مصداق دارد. با این پیشینه کمینه می توان گفت از دیرباز تا هنوز وجه غالب ژانر در ادبیات ما همان ژانر بومی، قبیله ای به شمار می آید و بس.

چه ژانرهایی در ادبیات داستانی ایران پیروز و پرطرفدار و چه ژانرهایی ناکام مانده اند؟

به گمان من ژانرهای تاریخی، روان شناختی و بومی با پس زمینه سیالیت فکر از ژانرهای پیروز این دوره از ادبیات داستانی ایرانی به شمار می آیند. جای خالی سلوچ دولت آبادی، چشمهایش علوی و ملکوت بهرام صادقی نمونه های پیروز و ماندگار این دسته از ژانرها به شمار می آیند و در ادامه ناکام ترین ژانرهای آزموده در این کهنه روایت مهجور ژانر فلسفی و جنایی است و یکی از دلایل آن را نیز فاصله معنادار فکری مولف ایرانی با ادبیات نوین اروپا می دانم.

با توجه به ورود مبانی و تئوری نظری در دوره های داستان نویسی ارتباط نظریه های مختلف با مختصات ژانر چیست؟

یک ارتباط تنگاتنگ دوسویه و دال و مدلولی مطرح است. آن روز که باختین نظریه چندآوایی و یا کارناوال را در ادبیات مدرن عنوان نمود کمتر کسی گمان می برد معمار پیر این نقد و نظر همان داستایفسکی مشهور است. باختین بود که جنایت و مکافات را جراحی کرد و صداهای مختلف آن را شنید و به جهان معرفی کرد. غیبت معنادار داستایفسکی در داستان نیز از کشف های مهم باختین بود، همان که بعدها روب گریه و ساروت و دوراس و بوتور از آن در پی ریزی بنای رمان نو استفاده کردند و از این دست مثال برای تبیین این نظر بسیار است. با این حساب ژانرهای ادبی یکی از دل این تئوری ها متولد و به جهان معرفی شدند. نتیجه آنکه جنایت و مکافات، مادام بواری گوستاو فلوبر و آناکارنینای لئو تولستوی را می توان روانشناختی ترین ژانر ادبی دانست.

آیا نقد ادبی در انواع ژانر، مختصات متفاوتی را طلب می نماید؟

نقد ادبی از گونه که تی اس الیوت برای مان تبیین نموده، نقدی تحلیل گر و قائل به تاویل متن به دور از هرگونه قضاوت گری و سطحی نگری و سلیقه ای تماشا است و اگر این گفته فصیح و موجز الیوت مبنای بحث باشد بی تردید هر ژانر ادبی را باید با رویکردی دقیق به بوته نقد کشاند. به عنوان نمونه برای نقد ژانر تاریخی نقد مارکسیستی و یا اسطوره شناختی و یا برای ژانر روانشناختی به نقد پساساختارگرایانه نیازمندتریم تا مثلا نقد فرمالیستی تمام ابزارهای لازم را به ما می دهد.

بعضی کمرنگ بودن ادبیات ژانر و استفاده از ژانرهای مختلف را محصول مواردی همانند فقر دانش ادبی، نبود نقد تخصصی و سلیقه مخاطبان می دانند. نظر شما چیست؟

فقر دانش ادبی، نبود نقد تخصصی و ذائقه مخاطب یک سوی ماجرا هستند و آن سوی عدم ارتباط با ادبیات نوین جهانی، محدودیت های ممیزی و سطحی نگری ها و جزم اندیشی ها اصلی ترین های این معضل بزرگ در ادبیات دیروز و امروز ماست. روزگاری دور تولستوی به بچه ها خود آموخت که اگر می خواهند بنویسند به پاریس بروند چراکه دروازهای تمدن بشری از زیر طاق پیروزی می گذرند و پس از آن نویسندگان برجسته ای چون ارنست همینگوی، جیمز جویس، سامرست موام و ولادمیر ناباکوف همگی برای بهتر تماشا و نوشتن به پاریس مهاجرت کردند. نکته اینجاست که همگی این سفرنموده ها خود در سرزمین ادبیات روس و بریتانیا و ایرلند پرورش یافته بودند اما نیک دریافته بودند برای نوشتن باید جهان را دید و چه موزه ای از تمدن و فرهنگ و ادبیات، بزرگ تر و کامل تر از پاریس؟

لطفا از دیگر دلایل آن نیز بگویید.

پایین بودن سطح مطالبات مخاطب، نبود بستر مناسب برای پرورش مخاطب جدی، نابسامانی فضای مجازی، شتاب زدگی مولف در به ثمر رسیدن استعدادهای لازم برای آفرینش، بی حوصلگی، نگاه مالی صرف ناشران به این مقوله و در یک کلام دلزدگی میان عام و خاص در این حوزه از ترین های این درجازدگی به شمار می آیند.