صندوقچه هایی با بوی خوش خاطرات

به گزارش وبلاگ جعبه گیگابایتی، در قدیم در بسیاری از خانه ها صندوقچه هایی سنتی که در زبان محلی یخدن یا یخدان خوانده می شود که مخزن خاطرات خانواده هاست که در زنجان ساخته می شود.

صندوقچه هایی با بوی خوش خاطرات

یخدان یکی از جالب ترین و ارزنده ترین صنایع دستی زنجان است. برای شناخت بیشتر این هنر زیبا و منحصر به فرد به سراغ محمد جعفری رفتیم که تنها استاد بازماندهٔ صندوق سازی متولد 1322 شهرستان ایجرود است.

او با اشاره به فعالیت ها و سابقه هنری می گوید: پنج سال بیشتر نداشتم که به جای مدرسه روانه بازار شدم نزد حاج رسول خلیل آبادی که از قدیمی ترین نجاران زنجان بود. کنار او شاگرد شدم و شروع کردم به تخته بردن برای استاد و میخ زدن و بعدها هم پای استادم نجاری می کردم و مهارت تمامی لوازم مورد نیاز برای تکمیل صندوق اعم از یراق فلزی برای پوشش رویه صندوق و قفل صندوق را نیز فرا گرفتم.

جعفری از علت رها کردن این کار در ایام جوانی چنین می گوید: پس از مدتی این کار رونق خود را از دست داد. حاج جواد میر محمد رضایی همان خطاط و مرکب ساز معروف زنجان هم آن هنگام در همان حوالی مغازه ای داشت و مشغول نقاشی بود و طرح هایی با چوب برای تزیین درو دیوار خانه ها می ساخت، حاج جواد شیوه جعبه سازی را به من آموخت و من در قبال دریافت روزانه 15 قران یا 10 شاهی، نزد او شاگردی می کردم و جعبه می ساختم. و بعدها هم نقاشی ساختمان تا شش سال پیش پیشه اصلی ام شد. هر چند کارگاهم در بازار همچنان دایر بود و گاهی در این سال ها سفارش هایی یا تعمیراتی را برایم می آوردند و انجام می دادم.

این هنرمند صنایع دستی بیان می کند: حدوداً شش سال است که به علت کهولت سن نقاشی ساختمان را رها کردم و باز به کارگاهم آمده ام و ساخت و تعمیرات صندوق را از سر گرفتم.

او ویژگی های یخدان را تشریح کرده و می گوید: یخدان تلفیقی است از فلز و مخمل و تعدادی زیورآلات که گوشه های آن با ورق فلز پوشیده است و در گذشته زینت بخش خانه ها و عمارت های بزرگان، زنان و دختران بود که امروزه جزء صنایع دستی محسوب می شود.

جعفری نحوه چینش قطعه های بریده شده حلب روی صندوق را توضیح می دهد: از اینکه دو مدل قطعات روی صندوق پرچ می شود، یک مدل که حلب یک تکه است و مدل دیگر قطعات چندین تکه که مثل پازل چیده و با گل میخ های مخصوصی روی چوب پرچ می شود. سر آخر هم برای محکم شدن کار، یک حاشیه جداگانه از حلب، زاویه های صندوق را به هم متصل می کند. آخرین مرحله، پرچ کردن دو گیره دسته دو طرف صندوق و تسمه های آهنی و قفل صدادار معروف به زاموک است.

او درباره نقش و نگارهای روی صندوق چنین می گوید: نقش و نگارهای حلب های به کار رفته روی صندوق ها خود دنیایی از حرف برای گفتن دارد نقش و نگارها را هم خودم کار می کنم. اول الگوی آن را که بیشتر ذهنی است، روی کاغذ با مداد می کشم بعد نقش کاغذ را روی شابلون پیاده می کنم و با استفاده از قلم های فولادی طرح شابلون را روی ورقه های حلبی پیاده می کنم و داخل نقش ها را با اکلیل های نقره ای و طلایی پر می کنم.

جعفری درباره استفاده از این صندوق بیان می کند: در گذشته اولین خرید برای یک نوعروس، خرید صندوق بود. صندوق را می خریدند تا لباس های تازه عروس و داماد و هدایایی که خانواده ها داده اند را داخل آن بگذارند و بعد از این مراسم در این صندوق انواع لباس ها و ظروف نگهداری می شد، قدیم یخدان جزء اقلام ضروری جهیزیهٔ عروس زنجانی است. در گذشته های نه چندان دور وقتی کسی می خواست اشیاء قدیمی و یا خوراکی هایی را دور از دسترس دیگران قرار دهد آن را در صندوقچه چوبی که با مخمل تزئین شده بود می گذاشت چرا که هم جنبهٔ تزئینی داشت و هم جایی امن و محکم به شما می رفت.

تنها صندوق ساز زنجان از بازار امروز این صنعت می گوید: امروزه بازار خرید صندوق رونق گرفته و از شکل کاربردی خود در شهرها خارج شده و بیش تر جنبهٔ تزیینی گرفته است. این سوغات که بیشتر جنبهٔ هنری، دکور و تزیین دارد، اما به علت عرضه نشدن در فروشگاه های صنایع دستی و مراکز عرضهٔ این نوع کالاهای سنتی و بومی، برای مسافران و گردشگر ها ناشناخته مانده است.

جعفری از چهار پسرش یاد می کند که صندوق سازی را بلدند ولی به این حرفه اشتغال ندارند و می گوید: مسئولان به جای وعده، حداقل شرایطی فراهم کنند تا من به چند جوان این حرفه را یاد بدهم. جوانانی هستند که دوست دارند صندوق سازی را یاد بگیرند و بارها مراجعه کرده اند، ولی من کارگاه بسیار کوچکی دارم و هر کسی را هم به کار بگیرم، باید حقوق و بیمه اش را بپردازم. صندوق سازی این روزها درآمدی ندارد. امیدوارم این هنر در بین جوانان و علاقه مندان زنجانی رواج پیدا کند تا موجب زنده شدن سنت ها و هنرهای فراموش شده شود.

مرگ یک حرفه قدیمی دیگر، دیر زمانی است که به سراغ صنعت صندوق سازی آمده است. شاید دیگر کسی نباشد که با اصالت محمد جعفری صندوق بسازد.

منبع: میراث آریا

به "صندوقچه هایی با بوی خوش خاطرات" امتیاز دهید

1 کاربر به "صندوقچه هایی با بوی خوش خاطرات" امتیاز داده است | 5 از 5
امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "صندوقچه هایی با بوی خوش خاطرات"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید