بازی ها و تفریح های مردم سمنان، بخشی از فرهنگ عامه از گذشته تا امروز - وبلاگ جعبه گیگابایتی

به گزارش وبلاگ جعبه گیگابایتی، بازی ها بومی و محلی همیشه بخشی از فرهنگ عامه بوده و علاوه بر ایجاد شور و نشاط در بچه ها، زمینه اجتماعی شدن آن ها را فراهم می نمایند.

بازی های مردم سمنان نیز اگرچه سنتی و ابتدایی بوده اند ولی تمام بازی ها با فعالیت جسمانی و بدنی همراه بودند که با تحرک و ورزشی صحیح و سالم و بدون دغدغه و دلهره به طور دسته جمعی، خیلی پرشور و با نشاط برگزار می شد.

البته تمرکز و هوشیاری نیز لازم داشت یعنی اگر بازیکنی هوشیار و پرتحرک نبود، سریعاً از دور بازی حذف می شد. ولی در حال حاضر بچه ها با محیط کوچه و محل کمتر سر و کار دارند و بیشتر اوقاتشان در محیط های بسته و آپارتمان می گذرد و اکثراً بازی ها با رایانه و موبایل و پلی استیشن است و معمولاً در سکون و به تنهایی برگزار می شود و علاوه بر اینکه بچه ها با بدن و عضلاتی غیر ورزیده به بار می آیند، باعث فرسایش روح و روان آن ها هم خواهد شد.

در ادامه بعضی از بازی های سنتی و محلی سمنان معرفی شده اند.

بازی بیخ دیواری

این بازی به صورت دو نفره یا گروهی صورت می گیرد، در این بازی هرکدام از بازکنان باید یک نوع سکه انتخاب نمایند. نفر اول سکه را به طرف دیوار پرتاب می نماید، سپس منتظر آرام گرفتن سکه می شود و بعد نفر دوم سکه را به سمت دیوار پرتاب می نماید، به طوری که با قِل خوردن به سکه نفر اول نزدیک شود اگر فاصله بین دو سکه زیاد بود نفر اول سکه خود را برداشته و مجدداً پرتاب می نماید تا به سکه نفر دوم نزدیک شود و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می نماید تا فاصله سکه ها به یک وجب یا کمتر از یک وجب برسد در این صورت نفری که سکه را به دیوار پرتاب نموده است برنده می شود و سکه بازنده را برمی دارد. قسمت جالب بازی این است که اگر فاصله دو سکه بیشتر از یک وجب است فرد با سعی و تمرکز و کوشش با استفاده از انگشتان نشان دهد که فاصله بین سکه ها یک وجب است و حریف که خطر از دست دادن سکه خود را حس می نماید سریع بر روی زمین دراز کشیده و آغاز به فوت کردن سکه می نماید تا فاصله بین دو سکه را از یک وجب بیشتر کند. در زمان قدیم کوچه ها خاکی بوده است و با فوت کردن، خاک ها از زیر سکه جا به جا می شد و سکه، میلی متری حرکت می کرد.

مواقعی که به صورت دسته جمعی بازی می کردند، سرگروه کسی بود که دست بزرگ تر، یا در فوت کردن قدرت بیشتر داشت و سکه بازیکنان دست سرگروه بود، بعد از برنده شدن، سکه ها بین افراد گروه برنده تقسیم می شد.

بازی بیدّییا

این بازی علاوه بر مفرح بودن یک بازی دسته جمعی برای بچه ها است. این بازی به دو صورت اجرا می شود، در این بازی تعداد بچه ها به شش یا هفت نفر است و گاهی بیشتر می شود. در محیط باز این بازی را انجام می دهند، در شیوه ای از این بازی، تمام بازیکنان به صورت نیم دایره دور هم حلقه می زنند. یکی از بازیکنان شخصاً یا با انتخاب سایرین گرگ می شود و پای خود را تا نموده و لی لی کنان به سمت سایرین که در محوطه پراکنده هستند می رود تا آن ها را بگیرد. اگر دست گرگ به هرکدام از بازیکنان بخورد باخته و از دور خارج می شود به همین ترتیب این بازی ادامه دارد تا تمام افراد از دور خارج شوند. اگر در حین بازی گرگ خسته شود با مشورت همدیگر یک نفر دیگر را جایگزین گرگ می نمایند تا بازی ادامه پیدا کند.

در شیوه ای دیگر، در محوطه باز، افراد به دو گروه تقسیم شده و هر گروه پشت خط به صورت نیم دایره قرار می گیرد، یکی از بازیکنان از گروه آغاز نماینده لی لی کنان به سمت گروه مقابل رفته و دست خود را به اعضای گروه میزند و فرار می نماید در همین حین باید اعضای گروه فرد مهاجم را بگیرند و اجازه فرار ندهند. در صورتی که مهاجم نتوانست فرار کند از بازی خارج می شود اما در صورت فرار مهاجم فردی که دست مهاجم به آن خورده است از دور خارج می شود و به همین ترتیب بازی تا نفر آخر ادامه پیدا می نماید.

این بازی رایج در سمنان، به وسیله هندی ها و به نام خود و به نام کبدی ثبت جهانی شده است.

بازی زو

این بازی باعث تقویت دم و بازدم شش ها شده و بدون هیچ هزینه ای باعث تقویت حرکات جسمانی و تند و تیز شدن بازیکنان می شود. در تابستان، جوان ها برای آوردن آب از آب انبار مسابقه می دادند و بعد از اینکه چند نفس عمیق می کشیدند هر وقت اعلام آمادگی می کردند نفس های خود را حبس نموده و به محض آغاز مسابقه همگی با صدای بلند زو کشان به سمت پایین میرفتند، هرکس که صدای زو گفتنش لحظه ای قطع می شد بازنده بود و کسی که زودتر به شیر آب انبار می رسید برنده می شد و این بازی را موقع بالا رفتن از پله با کوزه پر آب نیز انجام می دادند.

بازی بتراش

یکی از پردردسرترین بازی های دسته جمعی است که به طور مستقیم یا غیره مستقیم باعث کتک خوردن حریف می شود. وسایل بازی عبارت اند از یک کمربند، یک دستمال بزرگ، تکه ای طناب یا نخی ضخیم و قوی. ابتدا یک محدوده را تعیین می نمایند اگر بازیکنی از آن محدود خارج شود سوخته است. در این بازی یکی را به عنوان اوستا یا استاد، انتخاب می نمایند و او یک نام از پرندگان، درندگان، گیاهان و… انتخاب می نماید و یکی از بازیکنان را انتخاب می نماید که او را یاور می نامد و نامی که انتخاب نموده است را در گوشش می گوید و گروهی از اسامی که انتخاب نموده است را به بقیه اعلام می نماید. به عنوان مثال اگر گرگ را انتخاب نموده است، بلند نام گروه درندگان را می گوید و کمربند را به یاور می دهد، یاور به یکی از بازیکنان کمربند را می دهد اگر درست نگوید کمربند را گرفته و به نفر بعد می دهد. به محض درست گفتن کلمه مورد نظر با صدای بلند رو به بازیکن بتراش، بتراش را می گوید فردی که کمربند به دست دارد به سمت سایرین می رود تا با کمربند آن ها را بزند. وقتی اوستا با صدای بلند جا، جا را می گوید فردی که کمربند در دست دارد به سمت اوستا و یاور می رود. در این موقع سایر بازیکنان در پی فرد رفته تا او را بگیرند اگر نتوانند فرد را بگیرند مجدد یاور دستور بتراش، بتراش را می دهد و او در پی سایرین می رود. اگر دیگر بازیکنان او را بگیرند، چشمانش را می بندند و لباس هایش را درمی آورند و دست و پاهایش را می گیرند. او باید تشخیص دهد هر تکه از لباس هایش در دست کیست و صاحبان دستی که او را گرفته اند حدس بزند و به همین ترتیب بازی ادامه پیدا می نماید.

موسو کَه وازی

ابتدا بازیکنان یک تکه سنگ یا پاره آجر به نام موسوک به صورت عمودی می کارند و بازیکنان سنگی به نام لیس در دست داشته باشند و هر یک به نوبت بایستی با پرتاب آن موسوک را بر روی زمین بخوابانند فردی که موسوک را انداخته از بازی خارج می شود و دوباره موسوک را می کارند به همین ترتیب بازی ادامه پیدا می نماید تا به نفر آخر برسد و اگر آخرین بازیکن نتواند موسوک را بخواباند باید به همه برندگان کولی (سواری) دهد.

بازی کَلّ و کَلّ و کَلّ

یک نوع بازی رقابتی و پر تحرک است که تعداد بازیکنانش بیش از دو نفر است و وسیله بازی تشکیل دهنده آن عبارت از کمربند یا یک تکه طناب، یک عدد ریگ و یک محدوده تعیین است. در این بازی دو گروه را تشکیل می دهند و هر گروه یک بازیکن را به عنوان اوستا انتخاب می نمایند و بقیه اعضای هردو گروه به صف مقابل همدیگر بر روی زمین می نشینند. اوستا گروه اول همان طور که بین بازیکنان حرکت می نماید بدون اینکه بقیه اعضای گروه حریف متوجه شود ریگ را در دامن یکی از اعضای گروه می اندازد و اوستا گروه دوم که بین صف اعضای خود حرکت می نماید دست بر روی سر یکی از اعضا می گذارد و با صدای بلند می گوید: کَلّ و کَلّ و کَلّ و ناگهان خطاب به یکی از بازیکنان که در تصور او، ریگ در دست اوست، می گوید: بده کَلِّۀ ماقوچ.

اگر اوستا درست حدس زده باشد او برنده شده و اوستا گروه حریف این کار را تکرار می نماید، اما اگر اشتباه گفته باشد دور مچ دست او را اوستا حریف با کمربند یا طناب به زانو وی می بندد با همان شرایط باید در پی دیگر بازیکنان رفته و به آن ها ضربه بزند، اگر توانست به کسی ضربه بزند طرف مقابل باید به همین صورت مچ دستش را به زانو ببندد و دنبال دیگر بازیکنان رود به همین ترتیب بازی ادامه پیدا می نماید.

یورَه وازی (گردو بازی)

این بازی به دو نفر بازیکن و به تعدادی گردو و یک محدوده تعیین احتیاج دارد. نفر اول گردوها را کاشته و نفر دوم با گردوهای خود به طرف گردوهای کاشته شده پرتاب می نماید اگر بتواند به گردوها خود را به گردوهای کاشته شده بزنند برنده است و علاوه بر گردوهای خود گردوها جدا شده را برمی دارد اگر نتواند با پرتاب گردوها آن ها را جدا کند بازنده و برنده گردوها خود و گردوهای بازنده را تصاحب می نماید به همین ترتیب بازی ادامه دارد.

چالا چالا

تعداد بازیکنانش بیشتر از دو نفر و وسایل بازی آن ها هسته خرما، هسته هلو یا سکه های پول و… است. ابتدا یک چاله عمیق 10 تا 12 سانتی متری حفر می نمایند و وسایل بازی خود را داخل آن می گذارند، سپس از فاصله تعیینی ابزارهای خود را به طرف چاله پرتاب می نمایند. هر یک از بازیکنان بتواند وسیله خود را داخل چاله بیاندازد می تواند وسیله خود را بردارد در غیر این صورت داخل همان می ماند تا آخرین نفر این بازی ادامه دارد. اگر آخرین نفر بتواند داخل چاله بیاندازد تمام وسایل بازی موجود در چاه برای او می شود در صورتی که نتواند، بازی بین کسانی که نتوانستند پرتاب نمایند ادامه خواهد داشت.

قال قال (قایم باشک)

تعداد بازیکن چهار نفر یا بیشتر است و از بین خود یک اوستا انتخاب می نمایند، اوستا با دست یک حلقه درست می نماید و بقیه بازیکن ها باید انگشت خود را داخل حلقه نموده و یک صدا قال قال بگویند. تا وقتی که اوستا یک انگشت را بگیرد. به محض گرفتن انگشت، سر بازیکن منتخب را روی پای خود می گذارد تا کسی را نبیند و بقیه یک جا پنهان می شوند و بعد از آن فرد منتخب دنبال بقیه می شود. اگر فردی قبل دیده شدن خود را به اوستا برساند جایش امن است و اگر فرد منتخب کسی را پیدا کند و پیش اوستا بیاورد تا جایگزین خود کند به همین ترتیب بازی ادامه پیدا می نماید.

لال بازی

تعداد بازیکنان بیشتر از سه نفر است و کسی را که شوخ طبع است را از بین خود به عنوان اوستا انتخاب می نمایند و بقیه به صورت نیم دایره رو به روی اوستا می نشینند، اوستا باید حرکت خنده داری را از خود دربیاورد یا به اصطلاح سمنانی ها غولِکی بیرین اِوِرِه. بقیه بازیکنان موظف هستند عمل (غولک) را دربیاورند اگر در حین بازی بخندند، حرف بزنند یا عمل ننمایند باخته اند و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می نماید.

لیس لیس

تعداد بازیکنان دو نفر و وسایل بازی دو قطعه سنگ است. بازیکنان باید یک سنگ به نام (لیس) که به سنگ های صاف و پهن می گویند بردارند. نفر اول باید به طرفی لیس خود را پرتاب کند و نفر دوم هم باید به صورتی لیس خود را به طرف لیس حریف پرتاب کند اگر به لیس حریف خورد برنده است و باید بازنده تا جلوی سنگ ها به برنده سواری دهد و برعکس اگر لیس خود به لیس دیگری نخورد بازنده است و باید به برنده سواری دهد.

* گزارش از محمد عموزاده، پژوهشگر فرهنگ عامه استان سمنان