پاسخ به 5 سوال اساسی در مورد واکسن های کووید-19 و لخته شدن خون - وبلاگ جعبه گیگابایتی

به گزارش وبلاگ جعبه گیگابایتی، آریا/دو مورد از واکسن های کووید-19 هفته سختی را گذرانده اند. در روز 13 آوریل یک نهاد نظارتی ایالات متحده از مسئولان بهداشت و درمان خواست تا تزریق واکسن جانسون- جانسون ساخته نیوجرسی را به طور موقت متوقف کنند زیرا شش مورد مشکوک از لخته شدن خون در میان تقریبا هفت میلیون دریافت کننده این واکسن دیده شده بود.

به نقل از نیچر، این اقدام مسئولین ایالات متحده پس از آن که مقامات اروپا از ارتباط بین واکسن آکسفورد-آسترازنکا و لخته شدن خون ابراز نگرانی کردند رخ داد.

هر دوی این تصمیم ها تاثیرات جهانی دارند. اگرچه محققان و مسئولین تاکید می کنند که مزایای واکسن از خطرات آن بیشتر است اما برخی کشورها استفاده از واکسن آسترازنکا را به گروه های سنی خاصی محدود کرده اند و دانمارک استفاده از آن را به کلی متوقف کرده است. در همین حال جانسون-جانسون نیز توزیع واکسنش را در برخی کشورها متوقف کرده است.

سوزان گلدنشتاین(Susan Goldstein) یک متخصص بهداشت عمومی و معاون رئیس شورای تحقیقات دارویی آفریقای جنوبی(SAMRC) در ژوهانسبورگ، می گوید: سردرگمی زیادی به وجود آمده است. بخشی از این سردرگمی ناشی از نیاز فوری به بررسی داده های بهم ریخته، ناقص و بی ثبات است. از آن جایی که مسئولین باید سریعا تصمیم گیری کنند دانشمندان به سرعت در حال بررسی علت ایجاد این عارضه نادر و ارتباط آن با واکسن هستند.

در این جا به چند پرسش اساسی که دانشمندان به دنبال یافتن پاسخ آن هستند می پردازیم.

چه ارتباطی میان لخته شدن خون و واکسن وجود دارد؟

لخته خون های ایجاد شده ای که به واکسن های آسترازنکا و جانسون-جانسون مربوط می شدند ویژگی های خاصی دارند: این لخته های خون در مناطق غیرمعمولی از بدن مانند مغز و یا شکم ایجاد می شوند و با کاهش پلاکت خون همراه هستند. پلاکت ها در فرایند انعقاد خون نقش دارند. بررسی های بیشتر نشان دهنده بروز علائم ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین(HIT) در دریافت کنندگان واکسن بود. سندرم ترومبوسیتوپنی یک عارضه نادر ناشی از داروی هپارین ضدانعقادی است اما دریافت کنندگان واکسن این دارو را مصرف نکرده بودند.

تصور می شود که ترومبوسیتوپنی در اثر اتصال هپارین به یک سلول پروتئین به نام فاکتور4 ایجاد می شود که در نتیجه آن یک پاسخ ایمنی رخ می دهد که شامل تولید آنتی بادی هایی علیه فاکتور4 است و در نتیجه آن پلاکت ها تخریب شده و ماده ای که باعث لخته شدن خون می شود از سلول ها آزاد می شود. سوال اینجاست چه چیزی در نبود هپارین این عارضه را ایجاد می کند؟

واکسن های آسترازنکا و جانسون-جانسون با آدنوویروس ساخته می شوند. دی ان ای کد کننده پروتئین سنبله کروناویروس به وسیله آدنوویروس به درون سلول انسان حمل می شود، در درون سلول پروتئین های سنبله کرونا ساخته می شوند، بدن در برابر این پروتئین ها واکنش نشان داده و ایمنی ایجاد می کند.

در حال حاضر محققان نمی دانند که چه ترکیباتی درون واکسن ها باعث ایجاد این پاسخ ایمنی ناخواسته در برابر پلاکت فاکتور4 می شود. هیلدگوند ارتل(Hildegund Ertl)، ایمنی شناس ویروسی از موسسه ویستار(Wistar) در فیلادفیا، پنسیلوانیا می گوید: علت آن می تواند وکتور(حمل کننده دی ان ای به درون سلول)، پروتئین سنبله و یا یک ماده اضافی درون وکتور باشد.

آیا واکسن های دیگر کووید-19 نیز می توانند باعث لخته شدن خون شوند؟

واکسن های آسترازنکا و جانسون-جانسون از آدنوویروس های متفاوتی استفاده می کنند اما ظهور عارضه ترومبوسیتوپنی در دریافت کنندگان این دو نوع واکسن و عدم مشاهده آن در دریافت کنندگان انواع دیگری از واکسن مانند واکسن های mRNA باعث ایجاد نگرانی شده است. تصور می شود که شاید این مشکل در واکسن هایی که از آدنوویروس استفاده می کنند مشترک باشد. واکسن دیگری با همین ویژگی اسپوتنیک-وی است که توسط مرکز اپیدمولوژی و میکروبیولوژی گامالیا(Gamaleya) در مسکو ساخته شده است.

در یک بیانیه مطبوعاتی گامالیا واکسن اسپوتنیک را از سایر واکسن ها مجزا دانست و گفت: تمامی واکسن هایی که با وکتور آدنوویروس کار می کنند با یکدیگر متفاوت هستند. وی گفت، ویروس های مورد استفاده در واکسن، سلولی که ویروس درونش ساخته می شود، توالی دی ان ای پروتئین سنبله ای که حمل می کند، روش های تصفیه آن ها و دوز مصرفی واکسن ها با یکدیگر متفاوت هستند.

اریک ون گورپ(Eric van Gorp) ویروس شناس در دانشگاه پزشکی اراسموس(Erasmus) در روتردام(Rotterdam)، هلند، کنسرسیومی را که به بررسی تاثیرات واکسن های مختلف بر روی سلول های عروق رشد یافته در آزمایشگاه می پردازند رهبری می کند. این گروه همچنین به دنبال یافتن آنتی بادی علیه پلاکت فاکتور4 در دریافت کنندگان واکسن های گوناگون کووید-19 هستند.

او می گوید: کشف علت این موضوع برای ساخت واکسن های آینده مهم خواهد بود. آیا می توانیم همچنان از آدنوویروس ها استفاده کنیم و یا باید به دنبال ساخت واکسن های mRNA باشیم؟ این سوالی اساسی برای آینده نزدیک است.

لخته شدن خون در افراد واکسینه شده چقدر نادر است؟

نسبت سود به ضرر یک دارو یکی از اساسی ترین اطلاعاتی است که مسئولین هنگام تصمیم گیری برای بی خطر بودن یک دارو به آن نیاز دارند اما معین این عدد سخت است.

سعد شاکر(Saad Shakir) مدیر واحد تحقیقات ایمنی داروها در انگلستان می گوید: واضح است که احتمال ابتلا به سندرم ترومبوسیتوپنی بسیار کم است و تنها 86 مورد از 25 میلیون دریافت کننده واکسن در اروپا از تاریخ 22 مارس تا به امروز به این عارضه دچار شده اند. اما رقم دقیق آن در حال تغییر است. محققان به گزارش های پس از واکسن زدن اتکا می کنند در حالی که در این گزارش ها امکان جهت گیری و طبقه بندی اشتباه وجود دارد. برای مثال سندرم پیچیده ترومبوسیتوپنی ممکن است در برخی موارد اشتباه در نظر گرفته شده باشد مخصوصا پیش از آن که ارتباطش با واکسن اعلام شود. اما اکنون که این موضوع علنی شده، پزشکان آن را در نظر می گیرند و آمار موارد گزارش شده می تواند افزایش یابد. این بدان معناست که در هفته های آینده شاهد موارد بیشتری خواهیم بود.

آیا گروه های خاصی از مردم بیشتر در معرض خطر هستند؟

تجزیه و تحلیل داده ها و معین کردن این که چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عارضه لخته شدن خون هستند کار سختی است.

شیلا برد(Sheila Bird) متخصص آمار زیستی می گوید: افشای چنین اطلاعاتی در اروپا و انگلستان باعث از دست رفتن اطلاعات کلیدی می شود که محققان به آن ها نیاز دارند.

میزان کمی از موارد لخته شدن خون تا به امروز گزارش شده است و توزیع نابرابر واکسن نیز کار را سخت می کند. گزارش های اولیه نشان می دهد که زنان جوان بیشترین موارد ابتلا به این عارضه بوده اند اما آژانس دارویی اروپا هفته گذشته گزارش داد که نمی توان هیچ گروه پرخطری معین کرد. علت زیاد بودن آمار زنان می تواند ناشی از اولویت داشتن کادر درمان در بسکمک از کشورها باشد که تعداد زنان در این حوزه کاری بیشتر است.

شاکر می گوید: اگر آمار جوانانی که این عارضه را نشان می دهند بیشتر باشد می تواند به نوعی گمراه کننده باشد زیرا لخته شدن خون و سکته در افراد مسن رایج است و ممکن است بررسی هایی که برای افراد جوان انجام می شود برای این گروه از افراد انجام نشود.

بررسی این عوامل خطر می تواند به مسئولین در تشخیص خطر واکسن نسبت به خطر ابتلا به کووید-19 کمک کند که به سن و سایر عوامل مربوط است. اما برای این بررسی ها باید منتظر گزارش های بیشتری باشیم.

ترس از عوارض جانبی چه تاثیری بر تلاش های جهانی برای واکسیناسیون خواهد گذاشت؟

برخی از محققان می گویند که نگرانی های مربوط به آسترازنکا و جانسون-جانسون نشان می دهد که امنیت واکسن ها در حال بررسی است و محققان موارد نادر در بین میلیون ها نفر را پیدا می کنند. و اگر مسئولین واکنش هایی از جمله توقف واکسن و بررسی داده ها نشان نمی دادند ممکن بود اعتماد عمومی نسبت به نظارت امنیت واکسن ها کاهش یابد.

نونی مکدونالد(Noni Macdonald) متخصص بیماری های عفونی بچه ها در دانشگاه دالاهو (Dalhousie) در هالیفاکس(Halifax) کانادا می گوید: نحوه اطلاع جامعه از این خطرات بسیار مهم است و بر روی اعتماد مردم تاثیر می گذارد. طی چند هفته گذشته با ظهور بیشتر اطلاعات، ماهیت و شدت نگرانی ها تغییر کرده است. این موضوع به همراه بحث های فنی در مورد خطرات و شرایط پزشکی می تواند باعث سردرگمی شود.

زمانی که اعتماد عمومی نسبت به واکسن خدشه دار شود بازگردانی آن سخت است. اطلاعات منفی طولانی تر باقی می مانند و بیشتر شنیده می شوند و اگر شما قبلا نگران بودید نگرانی شما را بیشتر می کنند. هرگونه محدودیت بیشتر در استفاده از واکسن می تواند تاثیرات جهانی داشته باشد. هر دوی این واکسن ها ارزان تر از واکسن های mRNA هستند و حمل آن ها راحت تر است و هردوی سازندگان این واکسن ها توافق کرده اند که آن ها را با قیمت پایین تر به کشورهای کم درآمد بدهند.

گلدنشتاین می گوید: در آفریقای جنوبی تنها یک سوم کادر درمان واکسینه شده اند در حالی که این کشور سومین موج کرونا را تجربه می کند. دسترسی گسترده ای به واکسن های mRNA وجود ندارد و آسترازنکا در برابر نوعی از ویروس کرونا که کشور را فرا گرفته محافظت کمی ایجاد می کند.

با این وجود آفریقا توزیع واکسن جانسون-جانسون را برای بررسی های بیشتر متوقف کرده است.

واکسن جانسون-جانسون که تنها در یک دوز تزریق می شود می تواند امیدبخش واکسیناسیون کسانی باشد که دسترسی به آن ها سخت است مانند بی خانمان ها، افرادی که به سؤمصرف مواد دچارند و افرادی که نمی توانند به دلایلی خانه را ترک کنند.

کمیل کوتون(Camille Kotton) متخصص بیماری های عفونی در ماساچوست می گوید: توقف تزریق این واکسن برای ما که خط مقدم مبارزه با بیماری هستیم، واقعا ویران کننده بوده است.